Տարեկան հաղորդում՝ ԱՀ Մարդու իրավունքների պաշտպանի 2021թ. գործունեության, ինչպես նաև մարդու իրավունքների և ազատությունների պաշտպանության վիճակի մասին

Արցախի Հանրապետության Սահմանադրության 3-րդ հոդվածը մարդուն հռչակում է բարձրագույն արժեք: Մարդու անօտարելի արժանապատվությունն իր իրավունքների և ազատությունների անքակտելի հիմքն է: Մարդու և քաղաքացու հիմնական իրավունքների և ազատությունների հարգումն ու պաշտպանությունը հանրային իշխանության պարտականություններն են:

Արցախի Հանրապետության Մարդու իրավունքների պաշտպանը (այսուհետ՝ Պաշտպան) հանրային իշխանության մարմինների համակարգում իր սահմանադրական կարգավիճակի և դրանից բխող լիազորությունների ուժով մարդու իրավունքների և հիմնական ազատությունների պաշտպանության համակարգի ինքնուրույն երաշխավորներից է, որի սահմանադրական և օրենսդրական երաշխիքներն ապահովում են անկախության անհրաժեշտ մակարդակ և արդյունավետ գործունեություն:

Պաշտպանը գործում է մարդու իրավունքների պաշտպանության ազգային կառույցներին վերաբերվող Փարիզյան սկզբունքներին համապատասխան, որոնք դրված են ներպետական օրենսդրական իրավակարգավորումների հիմքում:

Պաշտպանի 2021 թվականի գործունեության, ինչպես նաև մարդու իրավունքների և ազատությունների պաշտպանության վիճակը ներկայացվում են սույն տարեկան հաղորդմամբ, որի մշակումը և ներկայացումը բխում է «Մարդու իրավունքների պաշտպանի մասին» օրենքի (այսուհետ նաև՝ Օրենք) 30-րդ հոդվածում ամրագրված պահանջից:

Պաշտպանը տարեկան հաղորդումը ներկայացնում է ոչ միայն Ազգային ժողով, այլ նաև պետական իրավասու մարմիններին ու հասարակական կազմակերպություններին և հրապարակում զանգվածային լրատվության միջոցներով:

2021 թվականին Պաշտպանը, իր գործունեությունն իրականացնելիս, ղեկավարվել է Սահմանադրությամբ, Օրենքով և միջազգային հանրահայտ չափորոշիչներով նախատեսված սկզբունքներով, ներառյալ իրավահավասարության, անկողմնակալության, հրապարակայնության, թափանցիկության սկզբունքները։

Հաղորդումը մշակվել է տարբեր քանակական և որակական մեթոդների օգտագործմամբ, որոնք հիմնված են տվյալների առաջնային և երկրորդային աղբյուրների վրա: Ուսումնասիրություններն ու վերլուծություններ, մասնավորապես, արվել են՝ հիմք ընդունելով 2021 թվականի ընթացքում Արցախի Հանրապետության Մարդու իրավունքների պաշտպանի աշխատակազմ մուտքագրված բանավոր և գրավոր դիմումները, դրանց քննարկման արդյունքները, Արցախի Հանրապետության օրենսդրության ուսումնասիրությունները, ինչպես նաև մշտադիտարկման կամ կանխարգելման լիազորությունների իրականացման ընթացքում Պաշտպանի և նրա ներկայացուցիչների կողմից ձեռք բերված տեղեկությունները և բաց աղբյուրների (զանգվածային լրատվության միջոցներ, սոցիալական ցանցեր, պետական մարմինների և իրավապաշտպան կազմակերպությունների պաշտոնական կայքեր) դիտարկման արդյունքները:

Սույն հաղորդումը բաղկացած է ներածությունից և 14 բաժիններից:

• 1-ին բաժնում ներկայացվում են Մարդու իրավունքների պաշտպանի գործունեության ընդհանուր բնութագիրը և հիմնական ուղղությունները։
• 2-րդ բաժնում ամփոփվում են Պաշտպանի քննարկմանը ներկայացված դիմումների և բողոքների վիճակագրական տվյալները։
• 3-րդ բաժնում առանձին անդրադարձ է կատարվում անձնական (քաղաքացիական) և քաղաքական իրավունքների և ազատությունների պաշտպանությամբ աշխատակազմ մուտքագրված դիմումների և բողոքների ուսումնասիրության և քննարկման արդյունքներին, ինչպես նաև այդ իրավունքների ու ազատությունների պաշտպանության վիճակին:
• 4-րդ բաժինը վերաբերում է սոցիալական և տնտեսական իրավունքների և ազատությունների պաշտպանությանը վերաբերող, Պաշտպանի աշխատակազմ մուտքագրված դիմումների և բողոքների ուսումնասիրության և քննարկման արդյունքներին, ինչպես նաև այդ իրավունքների ու ազատությունների պաշտպանության վիճակին: 3-րդ և 4-րդ բաժիններում ներկայացվում են նաև օրենսդրական ու իրավակիրառական խնդիրներ՝ միաժամանակ առաջադրելով կոնկրետ առաջարկներ պետական լիազոր մարմիններին:
• 5-րդ բաժնում ներկայացվում է Պաշտպանի գործունեությունը խոշտանգումների և այլ դաժան, անմարդկային կամ արժանապատվությունը նվաստացնող վերաբերմունքի կամ պատժի կանխարգելման ոլորտում։
• 6-րդ բաժնում անդրադարձ է կատարվում հաշմանդամություն ունեցող անձանց իրավունքների և ազատությունների պաշտպանության վիճակին և այդ բնագավառում Պաշտպանի գործունեությանը։
• 7-րդ     բաժնում  ներկայացվում են երեխաների իրավունքների և ազատությունների պաշտպանության վիճակը և  այդ բնագավառում Պաշտպանի գործունեությունը։
• 8-րդ    բաժնում ամփոփ անդրադարձ է կատարվում  Պաշտպանի գործունեությանը հասարակության խոցելի խմբերին պատկանող անձանց իրավունքների և ազատությունների պաշտպանության բնագավառում։
• 9-րդ բաժինը վերաբերում է զինծառայողների և նրանց ընտանիքի անդամների իրավունքների և ազատությունների պաշտպանությանը։
• 10-րդ բաժնում ներկայացվում են հանրային ծառայությունների ոլորտում սպառողների իրավունքներն ու ազատությունները։
• 11-րդ բաժնում անդրադարձ է կատարվում Պաշտպանի գործունեությանը օրենսդրության կատարելագործման բնագավառում։
• 12-րդ բաժնում ներկայացվում են Ադրբեջանի հանցավոր գործողությունների հետևանքով Արցախի ժողովրդի իրավունքների կոպտագույն խախտումները, Պաշտպանի հայտարարություններն ու արտահերթ զեկույցները։
• 13-րդ բաժինը վերաբերում է Պաշտպանի ներքին և արտաքին համագործակցությանը։
• 14-րդ բաժնում ներկայացվում է Պաշտպանի գործունեությունը մարդու իրավունքների և ազատությունների հանրային իրազեկման բնագավառում։